Dilution یا رقیق شدن سهام در استارتاپ‌ها لزوما اتفاق بدی برای سهامداران فعلی نیست اما اگر به صورت اصولی و طبق قاعده درست انجام نشود می‌تواند بسیار مخرب باشد. پدیده‌ای که به عنوان رقیق سازی سهام استارتاپ می‌شناسیم عملی است که کسب‌وکار در جهت افزایش تعداد سهام‌های خود انجام می‌دهد. افزایش تعداد سهام به معنی کاهش مالکیت سهام است که توسط هر سهم جداگانه ارائه می‌شود. رقیق شدن سهام نه تنها بر سرمایه گذاران بلکه بر همه سهامداران تاثیرگذار است. شرکت‌ها ممکن است به دلایل مختلف مانند جذب سرمایه یا پرداخت حقوق عقب افتاده کارمندان اقدام به رقیق کردن سهام خود کنند. با پذیرفتن فرض نیاز استارتاپ‌ها به سرمایه برای تسهیل رشد لازم است که آمادگی لازم برای مقابله با پیامدهای کوتاه مدت و بلند مدت افزایش سرمایه مانند رقیق شدن سهام در استارتاپ‌ها روبرو شوند. رقیق سازی سهام استارتاپ امر اجتناب ناپذیری است که در بهترین حالت می‌تواند اثرات آن را کاهش داد.
رقیق شدن سهام استارتاپ‌ها چیست؟
رقیق شدن سهام استارتاپ‌ها یا ضعیف شدن سهم، کاهش درصد مالکیت سهامداران فعلی هنگام منتشر کردن سهم یا ذخیره سهم جدید است. رقیق سازی سهام هم مالکیت سهم و میزان کنترل سهامداران را دچار تغییر می‌کند. به عبارت دیگر هنگامی که کسب‌وکاری دست به انتشار سهام می‌زند ارزش سهم آن سهامدار کاهش پیدا می‌کند. (در واقع در ازای همان میزان پول سهام کمتری به دست می‌آورد.)
توضیح پدیده رقیق شدن سهام استارتاپ‌ها با یک مثال
یک استارتاپ فرضی دو بنیان‌گذار دارد که هر کدام به میزان برابری سرمایه وارد استارتاپ کرده‌اند. این دو نفر هر کدام 500 میلیون تومان پول به کسب‌وکار خود تزریق کرده‌اند تا ارزش نهایی آن 1 میلیارد تومان باشد. در این شرایط هر کدام از شرکا در ازای 500 میلیون پول خود، 50 درصد از سهام استارتاپ را به دست آورده است. در میانه راه استارتاپ به دنبال افزایش سرمایه از یک سرمایه‌گذار (به مبلغ 1 میلیارد تومان) به ارزش 2 میلیارد تومان می‌رسید. حال سرمایه‌گذار در برابر تامین مالی سهام طلب می‌کند اما دو سهامداران قبلی 100 درصد سهام استارتاپ را به نام خود دارند. در چنین شرایطی رقیق سازی سهام استارتاپ یا Dilution اتفاق می‌افتد. در این ترکیب سهامداری جدید سهم دو بنیان‌گذار اولیه در قبال ۵۰۰ میلون خود 25 درصد و سهم شریک جدید 50 درصد خواهد بود.
دلایل رقیق شدن سهام استارتاپ‌ها چیست؟
رقیق سازی سهام استارتاپ که گاهی آن را share dilution می‌نامند در شرایط مختلفی می‌تواند رخ دهد. رایج‌ترین مدل رقیق سازی افزایش تعداد کل سهام در برابر کاهش ارزش هر سهم است. دو دلیل اصلی رقیق شدن سهام عبارتند از:
- جذب سرمایه از سرمایه گذاران
- استفاده از حق اختیار معامله توسط صاحب آن (اغلب کارمندان)
رقیق سازی به هر دلیلی که اتفاق بیفتد سهامداران فعلی شاهد کاهش سود خود از سهم فعلی شرکت خواهند بود. در این شرایط تعداد کل سهام شرکت افزایش یافته اما سود استارتاپ پس از کسر مالیات و هزینه‌های جاری ثابت مانده است. این اثرات ضربه‌ای چیزی است که می‌تواند باعث کاهش قیمت سهام شرکت شود.
جذب سرمایه از سرمایه‌گذاران
یکی از رایج‌ترین دلایل رقیق شدن سهام استارتاپ‌ها زمانی است که شرکت تصمیم می‌گیرد با فروش سهام در یک دور سرمایه‌گذاری سرمایه جذب کنند. این کار معمولا از طریق فرآیند گردش سهام “equity round” انجام می‌شود که طی آن سرمایه گذاران در ازای سرمایه خود تعدادی از سهام شرکت را دریافت می‌کنند.
استفاده از حق تقدم معامله کارمندان
دلیل دیگر هنگامی است که کارمندان از تقدم خرید سهام خود (حق تقدم معامله) استفاده می‌کنند. این امتیاز به کارمندان اختیار می‌دهد تا سهام را با قیمت تعیین شده “strike price” در نقطه‌ای از آینده که تاریخ انقضا “expiration date” نامیده می‌شود، خریداری کنند.
برای مثال فرض کنید به یک کارمند 1000 سهم با قیمت 10 هزار تومان (طبق ارزشگذاری انجام شده در آن زمان) با تاریخ انقضای پنج ساله داده می‌شود. اگر در این زمان قیمت هر سهم به 20 هزار تومان رسید آن کارمند می‌تواند سهام خود را 100 درصد سود به فروش برساند. اگر استارتاپ نتواند به اهداف خود برسد و ارزش سهام استارتاپ با کاهش مواجه شود (برای مثال به سهمی هفت هزار تومان تقلیل یابد) این معامله دیگر ارزشی نخواهد داشت.
کلام پایانی در مورد رقیق شدن سهام استارتاپ‌ها
رقیق شدن سهام استارتاپ‌ها هنگامی اتفاق می‌افتد که کسب‌وکار دست به انتشار سهام می‌زند که می‌تواند ارزش سهام سهامداران موجود را تغییر دهد. شاید اصلی‌ترین مشکل بنیان‌گذاران کنار آمدن با پدیده رقیق سازی سهام استارتاپ باشد که می‌تواند میزان کنترل سهامداران بر آینده کسب‌وکار را نیز دچار تغییر کند. رقیق سازی ریسکی است که صاحب یک کسب‌وکار دیر یا زود با آن مواجه می‌شود و بهتر است نگاه دقیق‌تری نسبت به نحوه رقیق شدن سهام در استارتاپ‌ها داشته باشد. هنگامی که شرکت اقدام به منتشر کردن سهام می‌کند معمولا چشم‌اندازی مثبت نسبت به دریافت سرمایه و آینده استارتاپ خود دارد. این پول ممکن است برای توسعه محصول، تسهیل رشد، و یا حتی خرید یک رقیب خرج شود اما هر چه که باشد بهتر دید باز انجام شود. دید منفی برخی از سهامداران به رقیق شدن سهام‌شان که برای آن‌ها کاهش قدرت رای را به همراه دارد ممکن است باعث تهدید حیات کسب‌وکار شود.
