ارزیابی موشکافانه (دودلیجنس): آشنایی با مفاهیم و اصول اولیه آن

به منظور آشنایی با مفاهیم و اصول ارزیابی موشکافانه (Due diligence دودلیجنس) در کسب‌وکارها، لازم است ابتدا نگاهی جامع به این مفهوم بیاندازیم و ضمن تشریح کلیات به بیان مهمترین اهداف ارزیابی موشکافانه و دامنه و کاربرد این مفهوم در زندگی روزمره و بطور خاص در کسب‌وکارها بپردازیم.

ارزیابی موشکافانه یا دودلیجنس (due diligence) چیست؟

منابع مختلف و معتبری در سراسر دنیا به بیان این مفهوم پرداخته‌اند به عنوان مثال در اینوستوپدیا (Investopedia)، مفهوم ارزیابی موشکافانه بصورت زیر تعریف شده است:
ارزیابی موشکافانه، تحقیق، ممیزی یا بررسی‌ای است که برای تأیید حقایق یا جزئیات یک موضوع در دست بررسی انجام می‌شود.
منابع مختلف دیگر نیز با استفاده از واژه‌های متنوع به بیان همین مفهوم پرداخته‌اند و همه تعاریف به بیان یک موضوع مشترک در این مفهوم توجه دارند و آن موضوع مشترک بررسی‌ای است که محقق در ارتباط با تبیین ابعاد و تایید صحت اطلاعات و مستندات ارائه شده یک موضوع مشخص و در حال بررسی انجام می‌دهد.
در تعریف ارائه شده، واژه محقق می‌تواند شامل کلیه افراد و اشخاص حقیقی و یا اشخاص حقوقی گردد و موضوع در دست بررسی نیز شامل انواع مختلف چالش‌هایی که منجر به اتخاذ تصمیم می‌گردد، باشد.

مهم‌ترین اهداف در فرآیند ارزیابی موشکافانه کدام است؟

دودلیجنس با اهداف مختلفی تعریف و اجرا می‌گردد که مهم‌ترین این اهداف عبارتند از:

• کاهش ریسک تصمیم‌گیری
• کمک به تصمیم‌گیری درست
• کمک به شکل‌گیری منافع مالی و غیرمالی
• آرامش خاطر و حصول اطمینان نسبت به اطلاعات ارائه شده و ادعاهای مطرح شده (صحت‌سنجی اطلاعات)

دامنه و محدوده کاربرد ارزیابی موشکافانه یا دودلیجنس تا چه اندازه وسیع است؟

بطور کلی به صورت طبیعی فرآیند دودلیجنس و راستی آزمایی در زندگی روزمره همه ما بکار گرفته می‌شود. در طول روز موقعیت‌هایی پیش می‌آید که ناگزیر از اخذ تصمیمات مختلفی هستیم. انجام فرآیند تصمیم‌گیری آن هم بصورت منطقی نیازمند بررسی همه جانبه و پیاده‌سازی اقدامات مورد نیاز است. این بررسی پیش از اخذ تصمیم، همان ارزیابی موشکافانه‌ای است که پیش‌تر به آن اشاره شد. وسعت محدوده کاربرد ارزیابی موشکافانه از بررسی انواع اجسام شروع می‌شود و تا بررسی انواع اشخاص حقیقی و حقوقی، به شرح زیر ادامه می‌یابد:

1- اجسام مانند املاک، خودرو، گوشی موبایل، لپ تاپ و …

به عنوان مثال هنگام خرید خودرو، خریدار به منظور اخذ تصمیم مناسب با شرایط حاکم، بررسی‌ای از گزینه‌های دردسترس انجام می‌دهد و پس از آن اقدام به اخذ تصمیم نهایی می‌نماید. در واقع خریدار با انجام یک فرآیند ارزیابی موشکافانه و راستی‌آزمایی به کاهش ریسک تصمیم‌گیری و اخذ تصمیم متناسب اقدام می‌نماید.

2- اشخاص

• حقیقی (آزمون ورودی دانشگاه‌ها، مصاحبه‌های شغلی، آشنایی برای ازدواج، ارزیابی اعتباری برای ارائه تسهیلات و …)

به عنوان مثال در طی فرآیند جذب و استخدام نیروی انسانی جدید، کارفرما پس از بررسی و مصاحبه با افراد متقاضی (گزینه‌های تصمیم)، اقدام به کاهش ریسک و نهایتا اخذ تصمیم مناسب بر اساس شرایط می‌نماید.

• اشخاص حقوقی (ارزیابی اعتباری برای ارائه تسهیلات، اعطای گواهینامه‌ها و مجوزها، عقد انواع قراردادها و …)

به عنوان مثال در فرآیند سرمایه‌گذاری روی استارتاپ‌ها یا شرکت‌ها، سرمایه‌گذار به منظور بررسی فرصت‌های سرمایه‌گذاری بالقوه، کاهش میزان ریسک سرمایه‌گذاری و افزایش احتمال بدست آوردن منافع مالی و غیرمالی، اقدام به بررسی و ارزیابی موشکافانه فرصت‌های سرمایه‌گذاری بالقوه می‌نماید. و براساس این نتایج اقدام برای سرمایه‌گذاری را آغاز می‌کند.

عمیق‌شدن در فرآیند ارزیابی موشکافانه (دودلیجنس) بر چه اساسی مشخص می‌شود؟

براساس تعریفی از اینوستوپدیا، ارزیابی موشکافانه سخت “Hard due diligence” معطوف به بررسی و ارزیابی براساس اعداد و ارقام و با جزئیات دقیق و ریز مطرح شده است. در این حالی است که همین منبع، ارزیابی موشکافانه نرم (“Soft due diligence”) را معطوف به بررسی سطحی‌تر می‌داند.

برخی عوامل و پارامتر‌ها به منظور تعیین میزان دقت و عمق بررسی در فرآیند ارزیابی موشکافانه، دخیل هستند. این پارامترها عبارتند از:

• اهمیت اهداف: مطابق این پارامتر، میزان اهمیت اهداف مدنظر در تعیین عمق ارزیابی موشکافانه اثرگذار خواهد بود. به عنوان مثال میزان دقت و عمق فرآیند ارزیابی موشکافانه در تصمیمات مالی به جهت اهمیت اهداف مالی دوچندان است.
• زمان در دسترس: مطابق این پارامتر، میزان زمان در دسترس برای اخذ تصمیم در تعیین عمق ارزیابی موشکافانه اثرگذار خواهد بود. تصمیماتی که به صورت فورس ماژور گرفته می‌شود، در فرآیند دودلیجنس نیازمند عمق کمتری نسبت به سایر تصمیماتی است که زمان طولانی‌تری در اختیار دارند.
• مستندات در دسترس: مطابق این پارامتر، با توجه به کمیت و کیفیت مستندات موردنیاز برای ارزیابی، میزان عمق فرآیند ارزیابی موشکافانه نیز متفاوت خواهد بود. هر چه مستندات موردنیاز با کمیت و کیفیت بهتر در دسترس باشند، عمق ارزیابی نیز بیشتر و عمیق‌تر خواهد بود.
• نیروی انسانی متخصص در دسترس: در خلال فرآیند ارزیابی موشکافانه (دودلیجنس)، نیاز به متخصصانی خواهد بود که با تکیه بر تخصص ایشان بتوان ارزیابی دقیق‌تری ارائه نمود. بنابراین هر چه میزان دسترسی به این متخصصان بیشتر باشد میزان دقت و عمق ارزیابی‌ها نیز بیشتر خواهد بود.

در طی فرآیند ارزیابی موشکافانه، چه ارزیابی‌هایی ممکن است صورت پذیرد؟

در طی فرآیند ارزیابی موشکافانه، با توجه به موارد مطرح شده در بخش‌های قبلی، ارزیابی‌های مختلفی در سرفصل‌های متفاوت ممکن است صورت پذیرد. مهم‌ترین این ارزیابی‌ها بر اساس سرفصل‌ها عبارتند از:

• ارزیابی مالی: این سرفصل بطور کلی شامل ارزیابی موشکافانه موضوع مورد بررسی از منظر اعداد و ارقام مالی است.
• ارزیابی حقوقی: این سرفصل بطور کلی شامل ارزیابی موشکافانه موضوع مورد بررسی از منظر اقدامات حقوقی و رگولاتوری صورت گرفته است.
• ارزیابی استراتژیک: این سرفصل بطور کلی شامل ارزیابی موشکافانه استراتژی‌های بکارگرفته شده و یا برنامه‌ریزی شده در ارتباط با موضوع مورد بررسی است.
• ارزیابی محیطی: این سرفصل بطور کلی شامل ارزیابی موشکافانه موضوع مورد بررسی از منظر نقش محیط پیرامون و اثرات آن روی موضوع است. به عنوان مثال بررسی بازار و رقبای یک فرصت سرمایه‌گذاری، در واقع ارزیابی محیط پیرامون آن کسب‌وکار است.
• ارزیابی منابع انسانی: این سرفصل بطور کلی شامل ارزیابی موشکافانه منابع انسانی موجود و یا در حال جذب است. فرآیند‌های ارزیابی منابع انسانی یکی از مهم‌ترین مواردی است که با توجه به اهمیت موضوع پیشنهاد می‌گردد با کمک متخصصین این حوزه صورت پذیرد.
• ارزیابی فنی و عملیاتی: این سرفصل بطور کلی شامل ارزیابی موشکافانه از منظر تکنولوژی‌های بکارگرفته در موضوع مورد بررسی است. پیشنهاد می‌گردد ارزیابی این سرفصل نیز به جهت اهمیت و میزان تخصص موردنیاز توسط کارشناسان و متخصصان خبره صورت پذیرد.
• ارزیابی کسب‌وکار: کاربرد این سرفصل بیشتر در بررسی فرصت‌های سرمایه‌گذاری مطرح می‌گردد اما این سرفصل بطور کلی شامل ارزیابی موشکافانه مدل کسب‌وکار موضوع مورد بررسی است که شامل ارزیابی مشتریان، ارزش‌های پیشنهادی، کانال‌های توزیع، مدل‌های درآمدی و … می‌گردد.

مدت زمان فرآیند ارزیابی موشکافانه، چقدر است؟

مدت زمان مورد نیاز برای انجام یک فرآیند ارزیابی موشکافانه می‌تواند با توجه به پارامترهای مختلفی همچون، هدف موردنظر، میزان سطح و دقت ارزیابی، مستندات در دسترس و … متفاوت باشد. به عنوان مثال مدت زمان پیش‌بینی شده برای ارزیابی موشکافانه به منظور خرید یک دارایی (املاک، خودرو و …) در حدود ۱۵ تا ۳۰ روز می‌یاشد. این متوسط زمان ارزیابی در فرآیند استخدام و ازدواج به ترتیب بین ۱۵ تا ۳۰ روز برای فرآیند استخدام و ۶ تا ۱۲ ماه برای فرآیند ازدواج پیش‌بینی شده است. لازم به ذکر است که متوسط زمانی ارزیابی موشکافانه یک فرصت سرمایه‌گذاری می‌تواند بین ۱ تا ۶ ماه تخمین زده شود.

فرآیند ارزیابی موشکافانه، چه مزایا و معایبی دارد؟

مهم‌ترین مزایای فرآیند ارزیابی موشکافانه عبارتند از:

• کاهش ریسک تصمیم
• تقویت روحیه کار تیمی
• کمک به فرآیند تصمیم‌گیری
• سامان‌دهی فرآیند تصمیم‌گیری
• کمک به تحقق منافع مالی و غیرمالی

مهم‌ترین معایب فرآیند ارزیابی موشکافانه عبارتند از:

• زمان‌بر شدن فرآیند تصمیم‌گیری
• هزینه‌بر شدن فرآیند تصمیم‌گیری

در طی فرآیند ارزیابی موشکافانه، از چه ابزارهایی می‌توان استفاده نمود؟

به منظور تسهیل و تسریع این فرآیند و همچنین افزایش میزان دقت در ارزیابی می‌توان از برخی ابزارهای سخت‌افزاری و نرم‌افزاری توسعه داده شده استفاده نمود. مهم‌ترین و پرکاربردترین ابزار‌ها عبارتند از:

• سخت‌افزار‌ها: شامل انواع تجهیزات سخت‌افزاری و مستندات موجود و در دسترس. به عنوان مثال به منظور ارزیابی وضعیت فنی خودرو از دستگاه دیاگ و یا تجهیزات مشابه دیگر استفاده می‌گردد.
• نرم‌افزارها و دستورالعمل‌ها: شامل انواع سامانه‌ها و سرویس‌های مبتنی بر وب و یا سیستم‌عامل که نقش بسیار زیادی در تسریع فرآیند ارزیابی برعهده دارند. همچنین بکارگیری دستورالعمل‌های مختلف توسعه داده شده می‌تواند در فرآیند ارزیابی موشکافانه موثر باشد. نمونه‌هایی از ابزارهای مطرح در این زمینه شامل گوگل آنالتیکس، الکسا، کرانچ بیس و … می‌باشد.
• اشخاص: همانطور که پیش‌تر بیان گردید، بکارگیری متخصصین و مشاوران در ارزیابی‌ها می‌تواند در کاهش ریسک ارزیابی‌ها بسیار موثر باشد و موضوع مورد بررسی را کاملا از منظر متخصصین خبره و باتجربه ارزیابی نماید.

مراحل اصلی فرآیند ارزیابی موشکافانه شامل چه مواردی است؟

به طور کلی فرآیند راستی‌آزمایی شامل سه مرحله اصلی است:

• مرحله اول: جمع‌آوری و تجمیع ورودی‌های مورد نیاز: در طی این مرحله انواع ورودی‌های مورد نیاز مشخص شده و اقدام به جمع‌آوری و تجمیع ورودی‌ها می‌نماییم. این ورودی‌ها شامل انواع مستندات موردنیاز، برقراری ارتباطات مختلف، مشاهدات بدست آمده در خلال برقراری ارتباطات و … می‌باشد.
• مرحله دوم: بررسی و ارزیابی ورودی‌ها: در این مرحله ورودی‌های جمع‌آوری شده با استفاده از ابزارهای اشاره شده در بخش‌های پیشین، بررسی و ارزیابی شده و صحت‌سنجی می‌گردد.
• مرحله سوم: ارائه خروجی‌ها و اخذ تصمیم نهایی: نهایتا در طی این مرحله پس از بررسی و ارزیابی‌های صورت گرفته، تصمیم نهایی نیز اخذ می‌گردد. در طی این مرحله ممکن است با توجه به اهداف ارزیابی، مستندات مختلفی همچون انواع گزارش‌ها، مصوبه‌ها و … نیز تنظیم گردد.

بصورت خاص هدف از انجام فرآیند ارزیابی موشکافانه‌ی یک فرصت سرمایه‌گذاری چیست؟

واژه ارزیابی موشکافانه (-Due diligence دودلیجنس)، با ظهور استارتاپ‌ها سر زبان‌ها افتاده است. بکارگیری این واژه طی سال‌های اخیر و همزمان با گسترش مفهوم سرمایه‌گذاری خطرپذیر در استارتاپ‌ها چشم‌گیر شده است. بطور خاص هدف اصلی از انجام فرآیند دودلیجنس، بررسی و تایید صحت ادعاها و اطلاعات مطرح شده از سوی یک کسب‌وکار به منظور اطمینان سرمایه‌گذار به توانایی‌های کسب‌وکار و تسهیل سرمایه‌گذاری روی آن بیان می‌گردد. در واقع در طی این فرآیند به دنبال پاسخ به این پرسش هستیم که آیا سرمایه‌گذاری روی کسب‌وکار مورد نظر منطقی است یا خیر؟

به صورت خاص مراحل اصلی فرآیند ارزیابی موشکافانه یک کسب‌وکار شامل چه مواردی است؟

1. مرحله اول: جمع‌آوری و تجمیع ورودی‌های موردنیاز
2. مرحله دوم: بررسی و ارزیابی ورودی‌ها
3. مرحله سوم: ارائه خروجی‌ها و اخذ تصمیم نهایی

مرحله اول: جمع‌آوری و تجمیع ورودی‌های موردنیاز
در طی این مرحله انواع ورودی‌های موردنیاز مشخص شده و اقدام به جمع‌آوری و تجمیع ورودی‌ها می‌نماییم. به منظور ارزیابی موشکافانه یه کسب‌وکار نیازمند مستندات زیر هستیم:

• تشریح محصول یا خدمت (معرفی مسائل موجود و راهکار ارائه شده)؛
• وضعیت ثبت شرکت و مستندات؛
• وضعیت سهامداران و اعضای هیئت مدیره به همراه جزئیات؛
• وضعیت اعضای تیم (رزومه، سمت در شرکت، تعداد اعضا، وضعیت همکاری)؛
• تشریح بازارهای هدف و تخمین اندازه بازار؛
• وضعیت رقبای موجود و تحلیل رقبا؛
• معرفی ارزش‌های پیشنهادی کسب‌وکار در مقایسه با سایر رقبا؛
• مجموع هزینه کرد تاکنون و میزان هزینه کرد ماهانه با جزئیات و سرفصل هزینه‌ها؛
• مجموع فروش و درآمد تاکنون و میزان فروش و درآمد ماهانه با جزئیات؛
• تشریح مدل‌های درآمدی تاکنون؛
• تشریح تبلیغات و بازاریابی‌های صورت گرفته و نتایج آن‌ها؛
• بوم مدل کسب‌وکار
• وضعیت شاخص‌های کسب‌وکار و میزان رشد شاخص‌ها (مالی و غیرمالی و هر گونه شاخصی که رصد شده است)؛
• وضعیت آمارهای ماهانه اپلیکیشن و وبسایت به همراه مستندات و دسترسی های لازم به داشبوردها؛
• وضعیت جزئیات سرمایه‌گذاری های صورت گرفته در کسب‌وکار به همراه مستندات؛
• وضعیت بدهی‌های کسب‌وکار؛
• ارائه صورت‌های مالی کسب‌وکار؛
• جزئیات جریانات مالی پیش‌بینی شده برای حداقل 3 سال؛
• تشریح مدل‌های درآمدی جدید در صورت وجود؛
• تشریح بازارهای جدید شناسایی شده در صورت وجود؛
• تشریح برنامه مارکتینگ و بازاریابی؛
• برآورد و پیش‌بینی شاخص‌های عملکرد برای حداقل یک سال بصورت سه ماهه؛

مرحله دوم: بررسی و ارزیابی ورودی‌ها
در این مرحله ورودی‌های جمع‌آوری شده با استفاده از ابزارهایی که پیش از این اشاره شد، بررسی و ارزیابی شده و صحت‌سنجی می‌گردد.

مرحله سوم: ارائه خروجی‌ها و اخذ تصمیم نهایی

در نهایت طی این مرحله پس از بررسی و ارزیابی‌های صورت گرفته، تصمیم نهایی نیز گرفته می‌شود. همان‌گونه که اشاره شد ممکن است با توجه به اهداف ارزیابی، نیازمند تدوین گزارش‌های خاص باشیم. به همین منظور پس از بررسی و ارزیابی موشکافانه یک کسب‌وکار، نیازمند تهیه گزارش دودلیجنس هستیم. در این گزارش نتیجه ارزیابی موشکافانه کسب‌وکار مورد بررسی مشخص شده و در اختیار مدیران عالی سازمان قرار می‌گیرد.مهم‌ترین سرفصل‌های پیشنهادی گزارش ارزیابی موشکافانه شامل موارد زیر است:

• بیان مسئله و معرفی راهکارهای ارائه شده (معرفی ایده و محصول)
• معرفی تیم اجرایی
• معرفی شرکت
• معرفی و تحلیل بازار و رقبا
• بیان بوم مدل کسب‌وکار
• بیان عملکرد فعلی و شاخص‌های کلیدی (KPI)
• پیش‌بینی جریانات نقدی کوتاه‌مدت و بلندمدت کسب‌وکار
• ارزشگذاری کسب‌وکار
• معرفی ریسک‌های کسب‌وکار
• جمع‌بندی و ارائه پیشنهادات

آیا فرآیند ارزیابی موشکافانه یک فرآیند یک طرفه است؟

خیر. هر کدام از طرفین این فرآیند مجاز به انجام ارزیابی موشکافانه به منظور بررسی و اخذ تصمیم مناسب هستند. به طور کلی در فرآیند سرمایه‌گذاری، هدف سرمایه‌گذار انتخاب بهترین گزینه برای سرمایه‌گذاری مناسب و پربازده است و هدف یک کارآفرین نیز جذب منابع مالی به منظور رشد و توسعه کسب‌وکار است.

همان‌گونه که سرمایه‌گذار مجاز به ارزیابی و بررسی فرصت‌های سرمایه‌گذاری است، صاحبان و کارآفرینان هر کسب‌وکاری نیز مجاز هستند تا پس از ارزیابی و بررسی موشکافانه راهکارهای جذب سرمایه، اقدام به اخذ تصمیم مناسب نمایند. در این میان دودلیجنس یک سرمایه‌گذار حقی است که همچنان برای کارآفرینان محفوظ و پابرجاست.

هدف از انجام فرآیند ارزیابی موشکافانه یک سرمایه‌گذار چیست؟

بطور خاص هدف اصلی از انجام فرآیند ارزیابی موشکافانه یک سرمایه‌گذار، بررسی خوشنامی و تایید عملکرد مطلوب سرمایه‌گذار در تعامل با سایر بازیگران اکوسیستم و حصول اطمینان از اثربخشی سرمایه‌گذار در رشد و توسعه کسب‌وکار بیان می‌گردد. در واقع در طی این فرآیند به دنبال پاسخ به این پرسش هستیم که آیا همکاری با سرمایه‌گذار مورد نظر منطقی و آگاهانه بوده است یا خیر؟

مراحل اصلی فرآیند ارزیابی موشکافانه یک سرمایه‌گذار شامل چه مواردی است؟

• بیان مسئله (درخواست سرمایه، همکاری مشترک و …): در این مرحله کارآفرین به بیان مسئله و چالش اصلی می‌پردازد. به عنوان مثال چالش تامین مالی و جذب سرمایه مطرح می‌گردد.
• شناسایی راهکارهای موجود: پس از تعریف مسئله موجود، راهکارهای حل مسئله تعریف و مشخص می‌گردد. به عنوان مثال تامین مالی از طریق دوستان و آشنایان، جذب سرمایه از طریق دریافت تسهیلات، جذب سرمایه از طریق سرمایه‌گذاران و …
• بررسی مزایا و معایب راهکارها: در این مرحله راهکارهای ارائه شده در مرحله قبلی مورد بررسی قرار گرفته و مزایا و معایب راهکارها مشخص می‌گردد.
• تعیین شاخص‌ها و اولویت‌بندی راهکارها: پس از تبیین مزایا و معایب راهکارها، براساس برخی شاخص‌ها، راهکارهای ارائه شده اولویت بندی می‌گردد.
• دودلیجنس راهکارهای منتخب: در این مرحله، راهکارهای منتخب مورد بررسی و ارزیابی موشکافانه قرار می‌‌گردد. به عنوان مثال اگر تصمیم به جذب سرمایه از طریق سرمایه‌گذاران گردید، می‌بایست لیستی از سرمایه‌گذاران موجود تهیه شود و فرآیند انجام مذاکرات با هر یک از سرمایه‌گذاران صورت بگیرد. در این فرآیند مهم‌ترین اقدامات صورت گرفته شامل موارد زیر است:
  • برگزاری جلسات با سرمایه‌گذاران مختلف و متنوع؛
  • بررسی سابقه عملیاتی سرمایه‌گذاران؛
  • بررسی میزان امکانات و توانایی مالی سرمایه‌گذار؛
  • بررسی آخرین تغییرات هیئت مدیره سرمایه‌گذاران و سهامداران آن‌ها؛
  • بررسی وضعیت سرمایه‌گذاری‌های اخیر سرمایه‌گذاران؛
  • بررسی وضعیت تعامل سرمایه‌گذاران با کسب‌وکارهای پوتفولیو؛
  • بررسی وضعیت خوشنامی برند سرمایه‌گذاران و میزان تعاملاتشان در شبکه‌های اجتماعی؛
  • رصد بازخورد اکوسیستم نسبت به سرمایه‌گذاران؛
  • بررسی میزان همخوانی پورتفوی سرمایه‌گذار با کسب‌وکار؛
  • بررسی میزان گستردگی شبکه‌های ارتباطی سرمایه‌گذار؛
• رتبه‌بندی راهکارهای منتخب: پس از بررسی و ارزیابی موشکافانه راهکارها، نهایتا راهکارهای منتخب اولویت‌بندی می‌گردد. به عنوان مثال جذب سرمایه از سرمایه‌گذار یک به عنوان اولویت اول انتخاب می‌گردد و جذب سرمایه از سرمایه‌گذار دو در اولویت بعدی و به همین ترتیب.
• جمع‌بندی و تصمیم‌گیری: در نهیات پس از رتبه‌بندی و اولویت‌بندی راهکارهای منتخب در مرحله پیشین، راهکار نهایی برگزیده شده و تصمیم نهایی اخذ می‌گردد.

نکات کلیدی برای کسب‌وکارها

مهم‌ترین نکاتی که در طی فرآیند ارزیابی موشکافانه یک کسب‌وکار می‌بایست در نظر داشت شامل موارد زیر است:

• تمامی واحدهای کسب‌وکار از آمادگی لازم برخوردار باشند.
• در طول مدت فرآیند ارزیابی موشکافانه، صداقت در ارائه اطلاعات رعایت گردد.
• مدارک و مستندات موردنیاز سرمایه‌گذار برای ارزیابی موشکافانه، همیشه آماده و بروز باشد.
• مدیرعامل با برگزاری جلسات با سایر مدیران واحدها از آمادگی واحدها اطمینان خاطر کسب نماید.
• در طول مدت فرآیند ارزیابی موشکافانه، از برگزاری جلسات با سایر سرمایه‌گذاران خودداری گردد.
• در طول مدت فرآیند ارزیابی موشکافانه، تمامی سوالات سرمایه‌گذار بصورت کامل و شفاف پاسخ داده شود.
• در طول مدت فرآیند ارزیابی موشکافانه، یک شخص واحد مسئولیت برقراری تمامی ارتباطات را برعهده بگیرد.

اگر شما در آستانه جذب سرمایه برای کسب‌وکار خود و یا در حال تصمیم‌گیری برای سرمایه‌گذاری روی استارتاپ یا کسب‌وکار نوپایی هستید، به خدمات ارزیابی موشکافانه نیاز پیدا خواهید کرد. هر سمت این ماجرا که قرار داشته باشید، چه به عنوان سرمایه‌گذار چه به عنوان سرمایه‌پذیر، رتیبا مشاور امین شما در فرآیند دودلیجنس کسب‌وکارها است.