برخی از کسب‌وکارها به دلیل نوع ماهیت و فعالیتی که دارند، رشد و ارزش آن‌ها کاملا وابسته به تعداد مخاطبان بیشتر است که به آن اثر شبکه‌ای می‌گویند. باتوجه به پیشرفت و گسترش اینترنت این مفهوم اهمیت بیشتری پیدا کرده است. به زبان ساده به تاثیری که حتی اضافه شدن یک کاربر روی ارزش محصول و یا خدمات کسب‌وکار دارد و باعث دستیابی به ارزش بیشتر می‌شود، اثر شبکه‌ای می‌گویند. ساده‌ترین مثال اثر شبکه‌ای استفاده از تلفن‌های هوشمند است. تصور کنید که بهترین و جدیدترین مدل گوشی هوشمند موجود در بازار توسط فردی خریداری شده است اما در بین دوستان و آشنایان او حتی یک نفر نیز وجود ندارد که تلفن همراه داشته باشد تا فرد موردنظر ما بتواند از قابلیت‌ها و امکانات گوشی‌اش استفاده کند درنتیجه آن مدل از گوشی عملا کاربرد و ارزشی برای مصرف‌کننده نخواهد داشت. هرچه تعداد افراد بیشتری مدل‌های مختلف تلفن همراه را خریداری کنند، ارزش آن به واسطه اثر شبکه‌ای ایجاد شده، بیشتر می‌شود.
انواع مختلف اثر شبکه‌ای
اثر شبکه‌ای خود به انواع مستقیم، غیر مستقیم و دوطرفه تقسیم می‌شود که هرکدام تعریف جداگانه‌ای دارد.
اثر شبکه‌ای مستقیم
افزایش تعداد کاربران محصول یا خدمت ارائه شده، تاثیر مستقیم روی افزایش ارزش آن محصول یا خدمات دارد. به‌عنوان مثال اثر شبکه‌ای مستقیم را هنگام استفاده از یک شبکه اجتماعی یا پیام رسان می‌توان مشاهده کرد. باامکانات‌ترین شبکه‌های اجتماعی نیز بدون حضور کاربر ارزشی ندارد. هرچه تعداد کاربربان بیشتری در این مورد بیشتر باشد، ارزش نهایی محصول یا خدمات بالاتر می‌رود.
اثر شبکه‌ای غیرمستقیم
افزایش کاربران محصول و خدمات ارائه شده، منجر به افزایش کاربران محصول و یا خدمات مکمل نیز می‌شود که درنهایت منجر به افزایش ارزش محصول اولیه و محصول مکمل می‌شود. به‌عنوان مثال هرچه استقبلا از تلفن‌های هوشمند بیشتر شود، به همان میزان اپلیکیشن‌های مختلف نیز طرفدار پیدا می‌کنند و درنهایت منجر به افزایش ارزش آن سیستم عامل می‌شود.
اثر شبکه‌ای دوطرفه
افزایش کاربران در یک بخش منجر به افزایش ارزش بخش دیگر می‌شود. برای مثال تاکسی‌های اینترنتی از اثر شبکه‌ای دوطرفه سود می‌برند. نه مسافران و نه رانندگان به‌تنهایی ارزشی برای برنامه ایجاد نمی‌کنند و حضور هر دو درکنار هم معنادار و ارزشمند است.
روش‌های دستیابی به اثر شبکه‌ای استارتاپ‌ها
یکی از مهم‌ترین روش‌های دستیابی به اثر شبکه‌ای برای کسب‌وکارهای کوچک و متوسط، ارائه خدمات رایگان یا نیمه رایگان است تا از این طریق بتوانند به بخش بزرگتری از کاربران دسترسی پیدا کنند. برای مثال درنظر گرفتن پاداش یا تخفیف درصورت معرفی به دوستان و افزودن عضو جدید به کاربران یکی از متداول‌ترین روش‌های تقویت اثر شبکه‌ای در کسب‌وکارهای آنلاین است. روش‌های دیگر تقویت اثر شبکه‌ای، ارائه خدمات متمایز، ارائه قیمت رقابتی و استفاده از روش بازاریابی خاص می‌تواند باشد.
با مشارکت و پیوستن کاربران بیشتر، شرکت‌هایی که به دنبال تبلیغ‌نویسی یا گسترش خدمات خود هستند، ترغیب به استفاده از این سایت‌ها می‌شوند و درآمدزایی ناشی از اثر شبکه‌ای رخ می‌دهد. ازآنجایی‌که اثر شبکه‌ای تاثیر مستقیمی بر تعداد کاربران فعال، افزایش میزان درآمد و همین‌طور مقیاس‌پذیری کسب‌وکار دارد، یکی از موارد مهم در تعیین شاخصهای کلیدی عملکرد و بررسی استارتاپ توسط سرمایه‌گذاران دارد.
شاخص های کلیدی عملکرد مرتبط با اثر شبکه ای
هرچند مفهوم اثر شبکه‌ای در موفقیت و عدم موفقیت یک کسب‌وکار مهم و تاثیرگذار است اما برای بررسی این عامل از سایر شاخصهای کلیدی عملکرد KPI مانند تعداد کاربر ارگانیک و غیرارگانیک، منبع ترافیک، هزینه جذب به‌ازای هر مشتری، تعداد کاربران فعال، منبع ترافیک، هزینه جذب مشتری به‌ازای هر مشتری CAC و تحلیل کوهورت cohort نیز استفاده می‌شود تا به نتایج درست‌تری از اثر شبکه‌ای پیدا کرد.
انتخاب شاخصهای کلیدی عملکرد برای استارتاپ‌ها تحت‌تاثیر میزان بلوغ آن کسب‌وکار و بازاری که در آن مشغول به فعالیت است، وضعیت وقابتی و بسیاری از موارد دیگر قرار دارد که این مساله مستلزم دانش و تجربه کافی است. گاهی شرایطی پیش می‌آید که استارتاپ‌های نوپا از ارزیابی دقیق مدل کسب‌وکار و تعیین KPI بازمی‌مانند. در این شرایط بهترین تصمیم برون‌سپاری و اعتماد به مشاورانی امین و دلسوز است تا به تحلیل عملکرد کسب‌وکار فعلی و انتخاب شاخصهای عملکرد اساسی بپردازند.
به‌طورکلی ماهیت کسب‌وکارها با اثر شبکه‌ای تغییر اساسی پیدا کرده است. تا قبل از پیداش کسب‌وکارهای مبتنی بر شبکه‌های اجتماعی، اثر شبکه‌ای به‌عنوان ارزش جانبی کسب‌وکار محسوب می‌شد اما امروزه به یکی از مهم‌ترین شاخصهای سنجش موفقیت تبدیل شده است. شبکه‌های اجتماعی تحت‌تاثیر اثر شبکه‌ای تعداد کاربران خود را افزایش می‌دهند و همین امر مقدمه‌ای برای توسعه بیشتر بخش‌های کسب‌وکار از قبیل خرید و فروش کالا، درگاه پرداخت و… می‌شود. هرچند درکنار تمام تاثیرات مثبت لازم است به تاثیرات منفی اثر شبکه‌ای مانند عدم توانایی کسب‌وکارها در ارائه خدمات مناسب به تعداد زیادی کاربر و همچنین وجود برخی موارد دیگر نیز اشاره کرد.
