شروع پروژه‌ای جدید مانند سفری هیجان‌انگیز است که با ایده‌ای عالی و تلاش کافی محقق می‌شود. انجام مطالعات امکان سنجی (Feasibility Study) یا به اختصار FS، تصویری که در ذهن سازندگان نقش بسته را به واقعیت نزدیک‌تر می‌کند تا مشخص شود که آیا امکان تبدیل ایده به پروژه وجود دارد یا خیر؟

آماده‌سازی گزارش مطالعات امکان سنجی که به آن طرح توجیهی (Feasibility Study Report) یا به اختصار FSR نیز گفته می‌شود، به تعیین بسیاری از عوامل، مانند مقرون‌به‌صرفه و مفید بودن آن کمک می‌کند.

در این مقاله به سوال «طرح توجیهی کسب و کار چیست؟» پرداخته و با بررسی انواع آن تلاش می‌کنیم تا درک بهتری از مزایا و اهمیت در اختیار داشتن گزارش FS برای استارتاپ‌ها داشته باشیم.

طرح توجیهی کسب و کار چیست؟

طرح توجیهی کسب و کار یا FS یک ارزیابی جامع از پروژه پیشنهادی است که به منظور بررسی تمام عوامل حیاتی تأثیرگذار در موفقیت یک پروژه، انجام می‌شود. این ارزیابی جهت بررسی احتمال موفقیت پروژه و تصمیم‌گیری درست ضروری است.

طرح توجیهی کسب و کار با بررسی دقیق تمام جوانب عملی بودن، تعیین می‌کند که پروژه توانایی اجرا و دستیابی به موفقیت را دارد. در این سناریو، تحلیل عینی و منطقی اطلاعات مربوط به کسب‌وکار یا سرمایه‌گاری بالقوه انجام می‌شود؛ این تحلیل شامل بررسی نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها و تهدیدها می‌شود که به‌عنوان تحلیل SWOT نیز معروف است. هدف از انجام این تحلیل، شناخت و ارزیابی موقعیت فعلی و آینده کسب‌وکار است تا تصمیمات بهینه‌تری در زمینه استراتژی‌ها و فرآیندهای کسب و کار اتخاذ شود.

ارزیابی عملی بودن پروژه از لحاظ قابلیت اجرا در طرح توجیهی کسب‌وکار، علاوه‌بر کمک به تصمیم‌گیری مسئولانه سرمایه‌گذاران، تضمین‌کننده انجام موفقیت‌آمیز پروژه مورد نظر نیز محسوب می‌شود.

قبل از پیشبرد هر پروژه‌ای، صاحبان استارتاپ‌ها باید عواملی را که بیشترین تاثیر را بر موفقیت یا شکست آن دارند، به‌طور کامل تجزیه و تحلیل کنند. چرا که، عوامل زیادی در پیش‌بینی موفقیت یا شکست یک استارتاپ داشته و آماده‌سازی گزارش FS موثرترین ابزارها برای انجام آن است.

چرا داشتن طرح توجیهی کسب و کار برای استارتاپ‌ها مفید است؟

براساس یافته‌های CBInsights، از هر ۱۰ استارتاپ، ۹ مورد آن‌ها در رسیدن به اهداف اولیه خود شکست می‌خورند و تقریباً نیمی از آن‌ها نیز در عرض دو سال تعطیل می‌شوند.

بدون انجام مطالعات امکان سنجی، یک استارتاپ ممکن است با خطر شکست مواجه شود؛ همان‌طور که در تصویر زیر قابل مشاهده است:

• ۳۸ درصد استارتاپ‌ها به دلیل اتمام سرمایه‌گذاری مالی یا سودساز نبودن شکست می‌خورند، در حالی‌که، ۱۵ درصد استارتاپ‌ها با مشکلات قیمت‌گذاری مواجه هستند.
• تحقیقات بازار مناسب می‌تواند استارتاپ‌ها را از شکست ناشی از عدم نیاز به بازار (۳۵ درصد)، مدل کسب‌وکار معیوب (۱۹ درصد) یا خارج شدن از رقابت (۲۰ درصد) نجات دهد.

در صورت آماده سازی گزارش امکان سنجی (FSR)، پیش‌بینی سایر دلایل رایج برای شکست استارتاپ‌ها نیز قابل کاهش است.

مزایای طرح توجیهی کسب‌وکار برای استارتاپ‌ها چیست؟

آماده‌سازی گزارش طرح توجیهی کسب‌وکار یا FRS، علاوه‌بر واضح‌تر و عینی‌تر شدن چشم‌انداز یک پروژه، مزایای دیگری نیز دارد که در ادامه به مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌کنیم:

پیش بینی احتمال موفقیت پروژه

مطالعات امکان سنجی امکان اندازه‌گیری پارامترهای مختلف کسب‌وکار و پیش‌بینی احتمال موفقیت پروژه را بهبود می‌بخشد. نتایج این مطالعات، با فراهم کردن اطلاعات دقیق و اعداد کلیدی، صاحبان کسب‌وکارها را قادر می‌سازد تا تصمیم‌گیری هوشمندانه‌تری در خصوص قابلیت اجرایی پروژه داشته باشند.

صرفه‌جویی در زمان و پول

انجام مطالعات امکان سنجی، قابلیت پیش‌بینی مشکلات احتمالی را حتی قبل از شروع کار دارند؛ به همین دلیل، استفاده از این گزارش مانع از اتلاف منابع کسب‌وکارها خواهد شد.

شناسایی فرصت‌های تجاری جدید

مطالعات امکان سنجی به وسیله بررسی مسیرهای جایگزین احتمالی، گزینه‌های بهتر و منطبق با هدف پروژه را مشخص می‌کند. تحقیقات بازار همچنین می‌تواند نیازهای جدید ویژهٔ مخاطبان هدف را شناسایی کرده و حتی به شناخت مخاطبان جدید برای محصول یا خدمات مورد نظر کمک کند. این اطلاعات اساسی برای ایجاد استراتژی بازاریابی مؤثر و بهبود دستیابی به اهداف پروژه در مسیر دستیابی به موفقیت اهمیت دارد.

بهبود تمرکز تیم

آماده‌سازی گزارش FS به عنوان یک فاکتور اساسی، موجب پیشگیری از وقوع هرج و مرج در تیم‌های استارتاپی می‌شود، به‌ویژه در مراحل ابتدایی که امکان برقراری نظم مطلوب در تیم کم‌تر است، این فرآیند نقش مهمی در جلوگیری از بروز مشکلات اساسی دارد.

مطالعات امکان‌سنجی، با تعیین نقاط عطف مهم پروژه، امکان اولویت‌بندی و اجرای اقدامات مؤثر را فراهم می‌کند. این تحقیقات نقاط قوت و ضعف پروژه را به وضوح مشخص می‌کنند و به تیم اجازه می‌دهند تا با دانش بهتری به سمت هدف حرکت کنند.

متقاعد کردن ذینفعان

ذینفعان مشترک در استارتاپ‌ها اغلب تمایل دارند سرمایه‌های خود را بازگردانده و منافع خود را به حداکثر برسانند. به همین دلیل، اهمیت بالایی به گزارش FS کسب‌وکار مورد نظر می‌دهند.

یک گزارش FS قانع‌کننده و جامع، قابلیت جلب نظر مثبت و سریع‌تر دینفعان را دارد و اطلاعات دقیق و شفافی ارائه می‌دهند که به آن‌ها کمک می‌کند تا تصمیم‌گیری بهتری در خصوص سرمایه‌گذاری خود داشته باشند..

انواع مطالعات امکان سنجی

چند نوع مطالعه ممکن است برای پوشش تمام جنبه‌های پروژه مورد نظر در آماده‌سازی مطالعات امکان‌سنجی به‌صورت ترکیبی انجام شود تا نتیجه رضایت‌بخشی حاصل شود.

مطالعات امکان سنجی در ۵ نوع مطالعه، به شرح زیر انجام می‌شوند:

کارشناسان ارزیابی طرح، از لحظه شروع تا تحویل پروژه، در تمام جنبه‌های گوناگون از جنبه‌های مختلف پروژه بهره‌مند می‌شوند تا به طور جامع به ارزیابی دقیق بپردازند. این رویکرد جامع کمک می‌کند تا مشکلات و چالش‌های مختلف پروژه را شناسایی و راه‌حل‌های بهینه را ارائه دهند.

۱. امکان سنجی فنی (Technical feasibility)

تجزیه و تحلیل مطالعات امکان سنجی فنی، قابلیت شرکت در ارائه تجهیزات تخصصی، پشتیبانی مطمئن و تخصص مورد نیاز برای بهبود و زنده کردن محصول را به دقت ارزیابی می‌کنند. سه عامل اساسی به شرح زیر، در این نوع مطالعه در نظر گرفته می‌شود:

• اندازه پروژه
• ساختار پروژه
• آشنایی با تکنولوژی

اندازه پروژه (Project size)

اندازه پروژه بر اساس دو پارامتر اساسی به شرح زیر سنجیده می‌شود:

1. تعداد اعضای تیم
2. مدت زمان پروژه

هر چه افراد بیشتری درگیر شوند و پروژه زمان بیشتری را صرف کند، اندازه آن بزرگتر می‌شود.

ساختار پروژه (Project structure)

تعریف دقیق ساختار پروژه، مشاغل جدید را در معرض خطرات کمتری قرار می‌دهد؛ همه اعضای تیم باید بدانند چه نقشی ایفا می‌کنند، چه اهدافی دارند و چگونه باید وظایف خود را انجام دهند.

آشنایی با تکنولوژی (Familiarity with technology)

تمام اعضای درگیر در فرآیند توسعه استارتاپ باید با تکنولوژی آشنا باشند؛ اگر تیم نسبتاً جدید است، زمان بیشتری برای ایجاد فرآیند توسعه پایدار نیاز دارد.

برای مطالعه بیشتر در این زمینه کلیک کنید: امکان سنجی فنی چیست؟

۲. امکان سنجی اقتصادی (Economic Feasibility)

تجزیه‌وتحلیل مطالعه امکان سنجی اقتصادی نشان می‌دهد که آیا پروژه قابلیت به دست آوردن سود، صرفه‌جویی در هزینه یا فراهم کردن دیگر منافع مالی را دارد یا خیر. با توجه به نتایج این تحلیل، تصمیمات مؤثرتری در زمینه مدیریت مالی و استراتژی‌های اقتصادی پروژه اتخاذ می‌شود.

مطالعه اقتصادی در آماده‌سازی گزارش FS شامل بخش‌های مختلفی به شرح زیر است:

• تجزیه و تحلیل تمام هزینه‌ها
• محاسبه ارزش آتی (Future Value)
• تحلیل سربه‌سر (Break-even analysis)

تحلیل سر به سر

تحلیل سر به سر (Break-even analysis)، مشخص می‌کند که در چه مقطعی از زمان منافع پروژه برابر با هزینه‌های آن خواهد بود؛ به عبارت دیگر، این تحلیل، تاریخ شروع سودآوری پروژه را محاسبه می‌کند.

برای مطالعه بیشتر در این زمینه کلیک کنید: مطالعات امکان سنجی اقتصادی چیست؟

۳. امکان سنجی قانونی (Legal Feasibility)

مطالعه امکان سنجی قانونی باید شامل انطباق پروژه با تمام الزامات قانونی باشد؛ قبل از شروع پروژه، رعایت الزامات بازارهای هدف ضروری است. پروژه مورد نظر باید مطابق با قوانین، مقررات، استانداردها یا سایر دستورالعمل‌های موجود در آن صنعت توسعه پیدا کند.

۴. امکان سنجی عملیاتی (Operational Feasibility)

امکان سنجی عملیاتی نشان می‌دهد که چگونه پروژه به طور جامع نیازهای یک سازمان را پوشش داده و به اهداف تجاری آن پاسخ می‌دهد. هر پروژه باید توانایی بهره‌گیری از فرصت‌های تجاری مختلف و خدمت به شرکت را داشته باشد. این بخش از گزارش FS با فراهم آوردن اطلاعاتی مهم به تیم برنامه‌ریزی کمک می‌کند تا بهبودهای لازم را در فرآیند اجرای پروژه ایجاد کنند و از فرصت‌های موجود به بهترین نحو ممکن بهره‌مند شوند. 

۵. امکان سنجی زمان بندی (Scheduling Feasibility)

تجزیه‌وتحلیل زمان‌بندی، ناشی از بخش امکان‌سنجی عملیاتی، می‌تواند با فهم روشنی از جزئیات کاری و چگونگی اجرای آن، تشخیص زمان دستیابی به نقطه عطف موردنظر را به شدت تسهیل کند. این بخش به وضوح مشخص می‌کند که چگونه محدودیت‌ها و زمان‌های احتمالی با اهداف تجاری هماهنگ شده‌اند. با بهره‌گیری از این تحلیل، اطلاعات دقیقی از زمان‌بندی اجرای پروژه به‌دست می‌آید و امکان برنامه‌ریزی دقیق‌تر و مسیریابی بهینه‌تر برای دستیابی به اهداف زمانی تدوین می‌شود.

راهنمای گام به گام اجرای طرح توجیهی کسب و کار

طرح توجیهی کسب‌وکار فرآیندی عمیق و جامع است که به زمان، توجه و دقت به جزئیات نیاز دارد؛ انجام مراحل زیر برای آماده‌سازی FSR از اهمیت ویژه برخوردار است:

جمع‌آوری اطلاعات

جمع‌آوری اطلاعات برای اجرای گزارش FS، شامل جمع‌آوری طیف گسترده‌ای از اطلاعات است که تحلیل ارزش رقابتی محصول یا خدمات، ارزیابی بازار، اندازه‌گیری میزان ریسک و خطرات موجود و تجزیه و تحلیل عملکرد محصولات مشابه را در بر می‌گیرد.

انجام مطالعات امکان سنجی

پس از جمع‌آوری اطلاعات کامل و دستیابی به اولین تصور از ایده اولیه، می‌توان به مطالعات امکان‌سنجی پرداخت؛ پروژه مورد نظر باید از هر جنبه فنی، اقتصادی، قانونی، سازمانی و زمان‌بندی، قابل اجرا باشد.

آماده‌سازی بخش‌های مختلف مطالعات امکان سنجی چالش‌برانگیز است و به همین دلیل توصیه می‌شود از خدمات متخصصان در این زمینه بهره برد تا گزارشی دقیق و کامل که تمام جنبه‌های مهم پروژه را در بر گرفته، آماده شود.

تحقیق در مورد بازار

تحقیقات بازار یکی از اجزای اصلی مطالعات امکان سنجی است که با کمک ابزارهای مختلف امکان شناسایی عوامل زیر را فراهم می‌کند:

• شناسایی فرصت‌های مختلف بازار
• درک نیازهای اولیه مشتریان بالقوه
• انتظار واقع‌بینانه از نتایج به‌دست آمده
• بررسی دلایل موفقیت یا شکست پروژه‌های مشابه

محاسبه هزینه‌های نهایی

مطالعه امکان‌سنجی اقتصادی و تخمین هزینه‌های پروژه در این مرحله، قبل از تحویل گزارش FS به ذینفعان انجام می‌شود. این مرحله شامل محاسبه هزینه شکست (Cost of Failure)، ارزیابی ریسک و تعیین نقطه سر به سر برای کسب‌وکار است.این فرآیند به منظور اطمینان از پایداری مالی و تجاری پروژه اجرا می‌شود و اطلاعات حیاتی برای تصمیم‌گیری بهتر ذینفعان فراهم می‌آورد.

بررسی نتایج و آماده‌سازی گزارش طرح توجیهی

پس از بررسی دقیق و مطالعه تمام جوانب طرح FS، آماده خواهید بود تا استدلال‌های خود را به دیگر سهامداران ارائه دهید. این فرآیند ارتباط مستقیم با قابلیت اطمینان و جذابیت پروژه در نظر سهامداران دارد و توانایی شما در تبیین مزایا و فرصت‌های طرح را به نحو کامل نمایان می‌سازد.

نتیجه‌گیری

در این مقاله، با پاسخ به سوال «طرح توجیهی کسب و کار چیست؟» سعی کرده‌ایم شما را با اهمیت و ضرورت آماده‌سازی این گزارش آشنا کنیم.

مطالعات امکان سنجی ابزاری تجاری و کارآمد در مقابل ناامیدی‌ها است؛ صاحبان کسب‌وکارها اغلب در مواجهه با موانع می‌توانند دلسرد شوند، اما با در نظر گرفتن همه عوامل ممکن و تهیه گزارش FS، رهبران استارتاپ‌ها قادر به تبدیل پروژه‌های خود به واقعیت بدون ترس خواهند بود.

آماده‌سازی گزارش طرح توجیهی یک چالش است و به همین دلیل استفاده از کمک کارشناسان متخصصی که تجربه آماده‌سازی FSR را در حوزه‌های مختلف استارتاپ‌ها دارند، می‌تواند مدیریت پروژه را آسان‌تر کند.