مسئله خروج از استارتاپ، چه زود چه دیر، یک حقیقت برای هر کارآفرین یا سرمایه‌گذار است؛ زیرا حتی اگر گزینه بازنشستگی در ذهن آن‌ها نباشد، هیچ‌کس نمی‌تواند برای همیشه در دنیای کسب و کار فعال باقی بماند. این موضوع، به جرات می‌تواند نشان‌دهنده یک انتقال ضروری و برنامه‌ریزی‌شده باشد.
اگرچه واژه «خروج» یا Exit ممکن است احساسات منفی را به ذهن بیاورد، اما استفاده از این اصطلاح به معنای آمادگی برای یک انتقال موفق و بسیار مهم است.
استراتژی خروج از کسب و کار (Exit Srategies)، به صاحبان کسب‌وکارها کمک می‌کند تا از طریق روش‌های مختلف، با موفقیت از شرکت خود خارج شوند. برنامه خروج، که می‌تواند کامل و انعطاف‌پذیر باشد، نقش اساسی در بالا بردن ارزش شرکت دارد. با این حال، این مرحله معمولاً در زمان راه‌اندازی کسب و کار توسط بنیان‌گذاران نادیده گرفته می‌شود.
قبل از جمع‌آوری سرمایه از منابع مختلف مانند فرشتگان سرمایه‌گذار یا صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر، دست‌کم یک و بهتر است چند استراتژی خروج جایگزین را در نظر گرفته و اعمال کنید. در این مقاله، به بررسی ۵ اگزیت استراتژی محبوب خروج در اکوسیستم استارتاپی کشور می‌پردازیم.
خروج از استارتاپ (EXIT) به چه معنی است؟
خروج از استارتاپ، به معنی جدا شدن یک بنیان‌گذار، صاحب کسب و کار یا سرمایه‌گذار از شرکت خود تعریف می‌شود که این می‌تواند از طریق فروش کل یا بخشی از سهام استارتاپ انجام شود. در صورت موفقیت شرکت، این خروج با سودهای قابل توجهی همراه خواهد بود که می‌توان از آن برای سرمایه‌گذاری در فرصت‌های جدید استفاده کرد. در غیر این صورت، ممکن است به انحلال کسب‌وکار منجر شود.
در استراتژی خروج از کسب و کار، فرد یا گروه در خصوص انتقال سهام به دیگران تصمیم‌گیری می‌کند که گاهی باعث از دست دادن مالکیت اکثریت سهام استارت آپ می‌شود. این اقدام به‌منظور دستیابی به اهداف شخصی، تجاری یا رفع نیازهای مالی انجام می‌شود.
اگزیت استراتژی اشکال مختلفی دارد؛ ممکن است به سادگی و از طریق انتقال مالکیت به یکی از اعضای خانواده یا ایجاد تغییرات مهم در ساختار شرکت انجام شود. در چنین شرایطی، کوفاندرها ممکن است سهام خود را به یک رقیب یا حتی شرکت بزرگتر نیز عرضه کنند.
انواع خروج از استارتاپ
گزینه‌های اصلی برای خروج از استارتاپ در اکوسیستم استارتاپی کشور عبارتند از:
- تملیک کسب و کار (Acquihires)
- انحلال (Liquidation)
- ادغام و تملیک (Merger and acquisition)
- فروش کسب و کار (Trade sale)
- فروش سهام در بورس (Initial Public Offering)
- جانشینی خانواده (Family succession)
همان‌طور که مشاهده می‌کنید، روش‌های مختلفی برای اجرای اگزیت از کسب‌وکار وجود دارد، اما احتمالاً مهم‌ترین جنبه در این استراتژی، انتخاب رویکرد صحیح برای آن باشد.
بهترین استراتژی خروج از کسب و کار، با توجه به ابعاد شرکت، نوع صنعت و اهداف خاص خروج انتخاب می‌شود و هیچ الگوی یکسانی برای پیروی وجود ندارد. برای اطلاعات بیشتر و آشنایی با هر یک از این روش‌ها، خواندن متن را ادامه دهید.
۱. تملیک (Acquihires)
تملیک یا Acquihires، یک استراتژی خروج موفق است که در آن یک استارتاپ تنها به دلیل برخورداری از استعدادهای متمایز، به شکل کامل خریداری می‌شود. این رویکرد همچنین با داشتن ویژگی خاص، به صاحبان کسب‌وکارها این امکان را می‌دهد که پس از انجام معامله، هیچ‌گونه کنترلی بر شرکت خود نداشته باشند، اما از طریق این رویکرد، آن‌ها می‌توانند در بهبود آینده حرفه‌ای کارمندان خود سهیم شوند.
استفاده از استراتژی تملیک، علاوه‌بر این که فروشنده را در مذاکرات با قدرت بیشتری مجهز می‌کند، منجر به ایجاد فرصت‌های شغلی بهتر برای کارمندان نیز می‌شود. در این راستا، استفاده موفق از این استراتژی توسط استارتاپ ایرانی «الوپیک» نیز نمونه‌ای از پیاده‌سازی موفق این رویکرد در حوزه استارتاپ‌های ایرانی است.
۲. ورشکستگی و انحلال
انحلال (Liquidation)، یکی از شیوه‌های متداول برای خروج از کسب‌وکارهای دچار شکست، به ویژه در موارد شرکت‌های کوچک و تجارت‌های انحصاری که به دنبال جلب فرصت‌های بهتر هستند، اجرا می‌شود. این استراتژی گاهی برای به حداقل رساندن خسارت برای یک استارتاپ، مناسب‌ترین راه است.
ورشکستگی و انحلال، به‌عنوان یکی از استراتژی‌های نهایی اگزیت، منجر به بسته شدن کسب‌وکار و فروش کلیه دارایی‌های آن می‌شود تا بتواند با درآمد حاصل از فروش، بدهی‌ها را پرداخت کرده و مسیر خود را به سمت انحلال هدایت کند. با این حال، بازده این استراتژی برای صاحبان کسب‌وکارها محدود است، زیرا آن‌ها تنها از طریق فروش دارایی‌های تجاری یا موجود، قادر به جلب درآمد هستند.
۳. ادغام و تملیک (M&A)
استراتژی ادغام و تملک، یک الگوی جذاب برای کارآفرینان در حوزه استارتاپ‌ها به شمار می‌آید که طی آن، کسب‌وکار به یک شرکت دیگر فروخته می‌شود. این ادغام می‌تواند با هدف گسترش جغرافیایی، کاهش رقابت و یا به دست آوردن زیرساخت‌ها یا استعدادها صورت گیرد.
استراتژی ادغام و تملک، به صاحبان کسب‌وکار اجازه می‌دهد که شرایط خود را تعیین کرده و کنترلی بر روی قیمت‌گذاری داشته باشند؛ در بسیاری از این موارد، مشاهده می‌شود که مالک اصلی هنوز در عملیات کسب‌وکار شرکت نقش دارد. ادغام «چیلیوری و ریحون» و «ادغام نت‌برگ و تخفیفان» از جمله نمونه‌های موفق حوزه M&A در ایران محسوب می‌شوند.
۴. عرضه اولیه عمومی (IPO)
فروش سهام استارتاپ در بورس، که به‌عنوان «عمومی شدن» نیز شناخته می‌شود، در تعریف ساده، به‌معنی تبدیل یک تجارت خصوصی به یک شرکت عام است. این فرآیند شامل فروش سهام به عموم و سپس تبدیل آن‌ها به سهامداران است. پس از IPO، سهام یک استارتاپ در بورس اوراق بهادار عرضه شده و سپس این سهام قابلیت معامله در بازار بورس را پیدا خواهند کرد. تپسی نمونه موفق استارتاپ ایرانی است که از این روش استفاده کرده است.
عملیات عرضه اولیه عمومی، یکی از اهداف نهایی بسیاری از بنیان‌گذاران است، اما این دقیقاً خط پایین نیست و در واقع می‌تواند کاملاً برعکس باشد. هنگامی که IPO، به‌درستی انجام شود، برای صاحبان کسب‌وکار و سرمایه‌گذاران منافع قابل‌توجهی به همراه دارد. این اقدام از جهات مختلف از قبیل افزایش سرمایه، دریافت گزارش‌های تحقیقاتی جامع درباره شرکت، و ایجاد نقدینگی برای سرمایه‌گذاران، سودآور است.
بسیاری از کسب‌وکارها به دنبال این هستند که در آینده عملیات IPO را انجام دهند. با این حال، این استراتژی خروج نیازمند آمادگی قابل‌توجهی است؛ به عبارت دیگر، یک کسب‌وکار باید پیش از اقدام به این کار، اطمینان حاصل کند که تقاضای کافی برای سهامش وجود دارد.
۵. Trade sale
فروش تجاری یا Trade sale، به‌عنوان یک استراتژی خروج متداول، گزینه‌ای محبوب برای صاحبان مشاغلی است که تصمیم به فروش و خروج از تجارت خود دارند. در این روش، کسب‌وکار به‌طور جزئی یا کلی به یک شخص ثالث انتقال یافته و این یک فرآیند سلسله‌مراتبی از اقدامات قانونی، مالی و ساختاری را شامل می‌شود.
آنچه پس از انجام فروش تجاری، رخ می‌دهد، به خریدار تجاری بستگی دارد. به‌عنوان مثال صاحبان جدید ممکن است با استفاده از همان نیروی کار قبلی، سرمایه‌گذاران و تامین‌کنندگان به کار خود ادامه دهند، یا استراتژی‌ها و راهبردهای کاملاً متفاوتی برای اداره کسب‌وکار اجرا کنند.
۶. انتقال به یکی از اعضای خانواده
انتقال مالکیت به یکی از اعضای خانواده، یک گزینه مناسب برای خروج از استارتاپ است که طی آن، کسب‌وکار به شکل فعلی ادامه پیدا می‌کند اما از مسئولیت‌های بنیان‌گذار فعلی، اندکی کاسته می‌شود.
انتقال مالکیت به اعضای خانواده، که به نام جانشینی خانواده یا Legacy Exit نیز شناخته می‌شود، به منظور حفظ تجارت‌های سودآور در خانواده مطرح شده است. این یک گزینه جذاب برای افرادی است که قصد دارند میراث خود را به فرزند یا یکی از اعضای خانواده انتقال دهند. این استراتژی نه تنها به حفظ پایداری کسب‌وکار کمک می‌کند بلکه از تجربه و دانش خانواده نیز بهره‌مند می‌شود تا تداوم موفقیت را در تجارت ادامه دهد.
اهمیت خروج از استارتاپ چیست؟
استراتژی خروج از استارتاپ، امر مهمی است زیرا به‌عنوان بخشی اساسی از برنامه‌ریزی اضطراری کسب‌وکار به حساب می‌آید. برخی از دلایلی که لزوم تدوین اگزیت استراتژی را تأکید می‌کنند، عبارتند از:
- افزایش ارزش شرکت‌ها و رسیدن به حداکثر بازدهی در زمان خروج
- جذب سرمایه، به‌ویژه از سرمایه‌گذاران فرشته یا VC که نتایج خروجی تمرکز دارند
- تعیین اهداف و جهت‌گیری‌های مفید برای رشد و استخدام برای صاحبان مشاغل
با توجه به تحقیقاتی که در وبسایت startupdaily منتشر شد، حدود ۴۸ درصد از کارآفرینانی که قصد دارند در آینده از کسب‌وکار خود خارج شوند، هیچ استراتژی خروجی فکر نکرده‌اند. اگرچه خروج از استارتاپ به عوامل متعددی وابسته است و در بسیاری مواقع، اگزیت تحت کنترل شما قرار ندارد، اما آماده شدن با یک استراتژی سنجیده از زمان راه‌اندازی استارتاپ، به شما کمک می‌کند تا در مواقع حیاتی بهترین تصمیمات را بگیرید.
آیا باید از استارتاپم خروج کنم؟
برای خروج مناسب از استارتاپ، لازم است که علاوه‌بر تعیین استراتژی‌های مختلف برای خروج، تعدادی فاکتورهای دیگر را نیز به شرح زیر در نظر بگیرید:
- ارزشگذاری شرکت در زمان خروج چقدر است؟
- اگر وجود کسب و کار از بین برود، مشکلی ندارید؟
- آیا تمایل دارید سهام را به خانواده خود منتقل کنید؟
- با خروج خود از استارتاپ قرار است به چیزی دست پیدا کنید؟
- آیا هدف کسب درآمد است یا تمایل دارید که کسب‌وکار به‌روز شود؟
- آیا ترجیح می‌دهید کسب‌وکار به همین ترتیب، به فعالیت خود ادامه دهد؟
موارد فوق، از جمله ملاحظاتی هستند که پاسخ به آن‌ها در انتخاب و اجرای برنامه خروج، تأثیر قابل‌توجهی بر تصمیم شما خواهد داشت. بنیان‌گذاران در حالت ایده‌آل از همان روز اول به تدوین استراتژی خروج از استارتاپ مشغول می‌شوند، اما لازم است که نسبت به این استراتژی انعطاف‌پذیر باشند و بر اساس درک از بازار، تغییرات لازم را در آن ایجاد کنند.
ارزش تجارت امروز من چقدر است؟
درک ارزش بازار و بر اساس آن ارزش فعلی کسب‌وکار، بر هر تصمیمی که در مورد آینده استارتاپ خود قرار است بگیرید، تاثیر می‌گذارد. زمان گام‌های بعدی شما برای اگزیت، با توجه به قیمت مورد انتظار، ممکن است حتی تا ۱۲ ماه طول بکشد. به همین دلیل پیشنهاد می‌شود که ارزش کسب‌وکار خود را دست کم نگیرید و برای تعیین پتانسیل واقعی آن با متخصصان تماس بگیرید. برای ارزش گذاری استارتاپ خود پیش از هر گونه خروج، کافیست فرم درخواست مشاوره رتیبا را تکمیل کنید تا کارشناسان ما در اسرع وقت با شما تماس بگیرند.
خروج از استارتاپ در ایران
اگزیت از استارتاپ در ایران، علاوه‌بر روش‌های فوق، به روش‌های دیگری نیز انجام می‌شود که یکی از معروف‌ترین آن‌ها، تهاتر سهام است.
تهاتر سهام یک استراتژی خروج نسبتاً تازه در اکوسیستم استارتاپی ایران است که در دیگر نقاط جهان کمتر متداول است. در این روش، دو سرمایه‌گذار خطرپذیر، به‌منظور ثبت خروج از استارتاپ، سهام آن کسب‌وکار را با یکدیگر تهاتر یا تعویض می‌کنند. به بیان ساده‌تر، یک سرمایه‌گذار ونچر کاپیتال (VC)، با یک سرمایه‌گذار دیگر توافق می‌کند. به‌عنوان مثال، ۲۰ درصد از سهام استارتاپ X که در اختیار VC اول قرار دارد، با همان میزان یا کمی بیشتر از میزان سهامی که در اختیار VC دوم قرار دارد، معاوضه می‌شود.
تهاتر باعث می‌شود که سرمایه‌گذار که با یک مبلغ ورودی در مرحله اول سرمایه‌گذاری کرده، پس از رشد چند برابری، حالا زمان خروج و واگذاری او، فرا رسیده باشد. این روش با ایجاد رشد، ارزش دارایی‌ها را در صورت‌های مالی ثبت می‌کند.
همان‌طور که مشاهده کردید، گزینه‌های خروج برای استارتاپ در ایران شامل خرید توسط سایر فاندرهای استارتاپی، عرضه در بورس (IPO) و یا ادغام و فروش است. در هر یک از این حالات، نیاز به گزارش ارزشگذاری وجود دارد، زیرا برای انتقال سهام استارتاپ، تعیین قیمت دقیق و منصفانه هر سهم، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. کارشناسان با تجربه گروه تحلیلگران رتیبا، این گزارش را در کمترین زمان ممکن و با دقت بالا آماده می‌کنند.
